Мікола Іванавіч шчыра падзякаваў мне за маю адкрытую падтрымку яго навуковай дзейнасці. Ён узяў маю руку, сціснуў яе і патрос, а таксама павесяліўся па-чалавечы з майго кпіну наконт "вялікай ролі" гэтых афіцыйных гісторыкаў. Мы сядзелі побач і ўжо не слухалі, што гаварылі прамоўцы. Нам гэта ўжо было не вельмі цікава, бо ведалі, што будзе наперадзе. Безумоўна, нас гэта публіка ненавідзела, асабліва Міколу Іванавіча за яго адкрытую смелую навуковую канцэпцыю. Але яна нам і зайздросціла. Зайздросціла за ўсё: за навізну канцэпцыі М.І.Ермаловіча, за нашу рашучасць, адкрытасць і смеласць. Нас Бог узнагародзіў гэтым, а іх _ баязлівасцю і халопствам. І яны гэта добра адчувалі. Яны
зайздросцілі і таму, што ў Міколы Іванавіча ёсць шчырыя прыхільнікі, гатовыя ісці з адкрытым забралам на самыя смяротныя навуковыя і іншыя рысталішчы, змагацца і падтрымліваць свайго настаўніка. У іх такіх не было, бо выхаваныя яны былі другім асяроддзем, дзе на першым месцы стаяла не любоў да Бацькаўшчыны, а вернасць ідэалам Леніна _ Сталіна, а пасля Камуністычнай партыі.
Пасляслоўе да гэтага эпізоду. Прайшоў год ці два. Самы "вялікі змагар за камуністычныя ідэалы" на гістарычным факультэце БДУ Давыд Барысавіч Мельцэр у 1992 годзе з'ехаў у ЗША. І вось аднойчы я чую на расейскай службе радыёстанцыі "Свабода" выступленне Давыда Барысавіча, дзе ён з імпэтам апавядае, які ён быў шчыры і мужны дысідэнт, як ён змагаўся з камуністычнай і савецкай бюракратыяй і чыноўнікамі. Паслухаеш гэтага "цыцэрона" і самому становіцца неяк няёмка, што ты быў у тыя часы не з ім, што ты яму не дапамагаў і даваў магчымасць пляжыць усялякім "шахіням" такога шчырага і самаахвярнага гісторыка, клопаты якога палягалі толькі на карысць служэння Бацькаўшчыне.
Пасляслоўе другое. У свой час не толькі студэнтаў, але і выкладчыкаў пасылалі "на прарыў", "на бітву за ўраджай". Гістарычны факультэт і кафедры грамадскіх навук пасылалі ў саўгас "Новае сяло", што за Рудзенскам, на ўборку буракоў. І вось ў нейкую нядзелю глыбокай восені мы сустрэліся з Ірыядай Восіпаўнай Прытыцкай-Царук на адным калгасным полі, на сумежных радках. Яна сама першая загаварыла са мною, і адбылася, прыблізна, такая размова:
_ Анатоль Яўхімавіч, няўжо вы верыце ў тыя сацыяльныя і палітычныя змяненні, якія прадракаюць некаторыя палітыкі? Вы ж даволі разумны чалавек і павінны бачыць усю іх нязбытнасць,
_ Я веру, што тое бязладдзе, якое існуе ў краіне, рана ці
