- Вось што значыць - радзімы кут! - раптам гучна вымавіў Людовік з такім выглядам, нібы гэткую фразу толькі што казаў ён і цяпер паўтарае.
- Drink! - як бы каўтаючы склад, сказаў ангелец і зноў прыпаў да келіха.
- Пачакайце, - перапыніў чужапанца жандарскі афіцэр, зрабіўшы выгляд, што нічога не адбылося. - Пакуль дрынк, дык я скажу прамову.
4. Радавод жандара
Афіцэр падняў келіх, пастукаў нажом па шкле, хоць у гэтым не было патрэбы - усе і так маўчалі.
- Панове... Ведаеце, Прыпяць зліваецца з Дняпром. Я родам адтуль, з дняпроўскіх кручаў. Такім чынам, я - не масковец.
- А гэта адразу відаць, - сказаў Артур.
- Не перабівайце, хачу заявіць, што паколькі я не масковец...
Прыстаў зрабіў спробу запратэставаць, але жандар падняў на яго нож, маўляў, памаўчы.
- Заяўляю, што дзед майго дзеда, таксама Фогель, быў лепшым сябрам Рэйтана, наваградскага дэпутата на Варшаўскім сойме 1770 года.
- Рэйтан! - выклікнула пані Валеўская і запляскала ў ладкі. - То ж выбітны польскі патрыёт!
- Так, Рэйтан. Як і Рэйтан, мой прадзед належаў да патрыётаў краю. Укаранёны немец, не быў вуніятам ні з праваслаўных...
- Вера не вызначае патрыятызм! - крыкнуў Артур.
- Згодзен, патрыятызм да рэлігіі мае ўскосныя адносіны... Каб вы ведалі, - голас жандара дрыгнуў, - ён расказваў майму бацьку, як Рэйтан падаў у дзвярах падчас сумнавядомых падзей...
- Вы маеце на ўвазе Таргавіцкую канфедэрацыю? - удакладніў Бароўскі.
- Так. Калі Рэйтан патрыёт, мой дзед патрыёт, як вы дапускаеце, што я, іхні крэўны сваяк, не магу быць патрыётам?
- Але што вы разумееце пад патрыятызмам? - спыталася варшаўская красуня, якой, відаць, хацелася чуць і чуць пра патрыятызм тут, сярод палескай роўнядзі, далёка ад цывілізацыі...
- Тое самае, што разумелі пад ім і дзед, і бацька... - сціпла прамовіў жандар.
- То значыць - любоў да радзімы і нянавісць да ўзурпатара? - падказала пані Валеўская.
- Зрэшты, так...
- Брава пану! - крыкнула полька.
Цэцыліны дзяўчаты запляскалі ў ладкі.
- Я разумею, што мы далучаныя да расейскай кароны... Што мы - забраны край... Але - то мінуўшчына, - Фогель расчуліўся. Голас яго перарываўся. - Вы не зусім мяне правільна зразумелі... - Капітан пазіркваў то на прыстава, то на спраўніка. - Панове... хвіліначку, гэта было жыццё, гэтак тварылася гісторыя. Цяпер іншы час, іншыя абставіны... - Голас жандара асекся, ён пракаўтнуў набеглыя слёзы. - Ці варта, ці варта... Выбачайце, панове, пачуцці...
Ён яшчэ хацеў нешта сказаць, патлумачыць, але яму не далі гаварыць. Жандар сеў, дастаў насоўку, прамакнуў вочы. Сціхлі і дзяўчаты, якія больш ад усіх падымалі гвалт. Фогель высмаркаўся, пракашляўся, супакоіўся.
