- Уяўляем, - смела адазваўся Артур. - Гэта нязмераны па тэрыторыі край з дзікім, азіяцкім урадам, які нясе нам абрусенне, забыццё мінуўшчыны, знявагу нашай мовы, культуры, рэлігіі. Улада Масквы апіраецца на багнетах і рамёнах жаўнераў, учарашніх цёмных і затурканых барадатых мужыкоў.
- Во-во, - сказаў Бароўскі, - правільная думка. І багнетаў гэтых будзе не сто, як, скажам, у нас, і не тысячы, а дзесяткі тысяч, а можа, як прыпячэ, і ўсе сто тысяч.
- Ну, ужо сто тысяч? Адкуль яны возьмуць гэтулькі зброі...
- Нельга лічыць, што Расея прадстаўлена злосным, але па сутнасці даволі бяскрыўдным прыставам ці спраўнікам... Паслухайце, я мушу скончыць маю гістарычную лекцыйку. - Бароўскі падняў палец. - Восенню 1912 года маларасейскія губернатары набралі, узброілі, экіпавалі і забяспечылі правіянтам 15 конных палкоў колькасцю 18 тысяч шабель! Гэта ж новая армія!
- І ў нас па Менскай ды Гарадзенскай вобласці набярэцца не меней, - перабіў старэйшага Артур.
- А тут яшчэ з Малдавіі падаспела 35-тысячная Дунайская армія адмірала Чычагава. - Бароўскі падняў руку, даючы знак памаўчаць. - Мелі 200 гармат. Вы ўяўляеце, якая гэта сіла? Каб не звычайная расейская бесталкоўшчына...
- Якую бесталкоўшчыну вы маеце на ўвазе? - спыталася пані Аксана.
- А хоць бы такую: раптам Аляксандар I назначыў Тармасава галоўнакамандуючым 2-й Заходняй арміяй пасля смерці Баграціёна на Барадзінскім полі. Сумятня, адным словам. Тым не меней расейцы наступалі з поўдня. Аўстрыйцы і саксонцы ўцякалі так, што расейская пяхота не паспявала за імі. Тут, у краі, які называюць Беларуссю, Літвой, як хочаце, і быў пачатак канца Наполеона, а не пад Масквой! Тут, пад Берасцем, саюзнікі мелі 40 тысяч штыкоў, расейцы - 50. Аўстрыякі і саксонцы не адважыліся даць бой, уцяклі ў глыбіню Польшчы, пад польскі Драгічын. Ведаеце, што нарабілася... Рэквізіцыі, напад расейцаў на Слонім, дзе сядзеў наш генерал Канопка.
- Так, Канопка, - пагадзіўся Магнусь Палюховіч. - Было, панове, было. Палонныя, сорам...
- Саксонцы і аўстрыякі паспрабавалі адцягнуць сілы Чычагава, але... - няўмольна працягваў Бароўскі. - Але жаўнеры расейскага генерал-лейтэнанта князя Сакена атакавалі Ваўкавыск, дзе нанеслі страшэнную паразу саюзнікам. Рэнье ўцёк праз акно, а саксонцы згубілі палкавы сцяг. Сорам і ганьба, панове.
Стары Магнусь моўчкі толькі ківаў галавой.
Артур не вытрываў. Падняўся, хадзіў. Ён, здаецца, здагадаўся, куды хіліць стары Бароўскі і што ён зараз прапануе. Хітры стары.
