Капітан Фогель куляй выскачыў з карчмы.
6. Новыя згрызоты аканома
Ежы Ўрбановіч прачнуўся а дванаццатай. Успомніў учарашняе, соладка пацягнуўся. Як усё добра вырашылася з Аксанай. Але тут пан Ежы ўспомніў і Артура, патрыятычныя гутаркі, мяцежніцкі настрой, урэшце, спіс патрыётаў. Настрой адразу сапсаваўся.
Аканом падняўся, пахадзіў па пакоі. Чым больш ён успамінаў учарашні дзень, вечар, ноч, тым болей хмурнеў. Лепш бы жонка здрадзіла яму. Гэта лягчэй зразумець. Але дзеля Айчыны рызыкаваць дабрабытам - ці не занадта? Што надумалі! Дурні... Дурніца і дурань. Няхай бы яны цалаваліся, абдымаліся, жмякаліся - гэта натуральней выглядала б. Дзве маладыя закаханыя жывёліны. Але яны думаюць пра Бацькаўшчыну, пра незалежнасць краю, пра свабоду, пра волю... Хто, хто ўвёў ім у вушы такія крамольныя ідэі?!
Божа! Дзе той спіс шляхты, якая можа ўдзельнічаць у паўстанні? Ага, схаваў, нічога лепшага не прыдумаўшы, у старую паляўнічую кайстру, якая вісела без ужытку на сцяне паміж сякіх-такіх трафеяў. Тэрмінова перахаваць, крый Божа, знойдуць... Уварвецца жандар, той самы «патрыятычны» Фогель з вобыскам, знойдуць спіс, арыштуюць і яго самога, і людзей па спісе... Бязвінных, непасвячоных...
Што рабіць? Пацягнуў яго чорт за язык прызнавацца ў тым, што ён, аканом манкевіцкага землеўладання Ежы Ўрбановіч, наўпросты нашчадак франдзёра і напалеонаўскага прыслугача. Не, распаўсюджваць гэтую навіну не з рукі, а ўзяў ды і ляпнуў. Так вось неасцярожна. Неасцярожны, як бацька... Бацька рабіў неасцярожна, а цяпер невядома, дзе ягоныя костачкі. Каб жыў ціхамірна, меў бы цяпер восемдзесят гадоў, быў бы мудрым дзедам... Зрэшты, дзедам пакуль не, бо няма ўнукаў...
Успамін пра тое, што ў яго пакуль няма дзяцей, зусім засмуціў пана аканома. Ну, прапаў бацька. А цяпер вось гэтая неўтаймоўная моладзь лезе на расейскія багнеты. Сама лезе і падпіхвае яго, Ежы Ўрбановіча. Глупства, неапраўданае рызыканства. А ў яго ёсць усе шанцы прадоўжыць род, аднавіць яго. Будзе, будзе ў яго зямля, мноства зямлі, цэлы край можна, калі разумна дзейнічаць, прыбраць да рук. Капейка да капейкі, рубель да рубля, а там, глядзіш, і маёнтачак цішком прыкупіць. А тут нечая фантазія, закардоннае падбухторванне, што жывіцца няўрымслівай памяццю пра колішнія часы, якія навек спрахлі, ламаюць ягоныя планы. Наспела інсурэкцыя? Навошта? Дзеля чаго, калі ўсё і так само плыве ў рукі!
Што рабіць? Мо пані Цэцыля дасць рады?
Не, у яе нічога не спытаеш. Яна, як добрая старая паляўнічая гончая, пачула паляўнічы рог, хоць і без сілы, але стане рвацца ў бой. Для яе Польшча - гэта ў першую чаргу Міцкевіч, пельгрымства, збавенне ад пакутаў. Вось утахтурыў у галаву нехта ідэю, што польскі народ мусіць выпакутаваць сваю волю. Ды якая яна полька, калі зроду тут сядзіць. І прозвішча нават ніякае яе не Ўрбановіч, але Гурбановіч. Ці не з тых, колішніх літоўскіх татараў, Гурбановічаў? Спачатку «іч» прыляпілася, потым лацінскае «h» адпала. Бо так на польскіх Урбанаў падобна. Таксама ці не ад лацінскагага - «urbis». Хто яго ведае, не адукаваны як след, бо на медныя грошы вучаны. Колькі матка ўхадзіла, каб з гімназіі не выперлі...
