– Можа з-за таго, што голы ўдавійся Цішка, людзі і вырашылі, што гэта не ён сам, а яго, – предположила Ивановна, – Ну і праўда ж, калі ты давіцца сабраўся, дык апраніся ты прыгожа, каб людзей не палохаць, не, ну ці не так? Вон, у Курганах адзін мужык удавіўся гадоў трыццаць таму, дык ён жа і памыўся загадзя, і кашульку, і бручкі, і пінжачок надзеў, каб адразу прыгожым у гроб паклалі…136
– А я слышала, что люди думали, будто бы сам Анисим и дочку свою убил… – вмешалась Ася.
– Не-не, – перебила ее старушка, – Не мог ён такога зрабіць, я добра ведаю.137
– А то, что он потом вроде как ходил и проклинал всех, что это было и почему, как вы думаете? – поинтересовалась Ася.
– Ну дык, гора ж такое ў чалавека, – пояснила Ивановна, – Ён жа лічіў, што мы ўсе вінаватыя. І тое, што здзекваліся над ягонай дачкой многія, і тое, што яе цягнулі кудысьці ў лес нашыя хлопцы, ён ведаў, і што брахалі пра яго і дачку ён чуў. Вось і праклянуў. А хто б не праклянуў?138
– А вы верите, что он проклял по-настоящему? – на этот раз я вопрос задал.
– Ой, дзетачка, ня ведаю я, ня ведаю… Но тое, што паміраць мужыкі ў вёсцы пачалі, дык гэта так. У мяне ў самой мужык у сямідзесятым годзе, кажыцца, у лес па грыбы пайшоў, ды не вярнуўся, на другі год знайшлі адны костачкі. У некаторых баб усе мужыкі папаміралі, а ў мяне толькі адзін, сыноў не было, толькі дзве дачкі, усё добра з імі. І ўнукі ужо дарослыя, і праўнукі ёсць…139
– А это ж ваш внук Анисима мертвым нашел, да? – решил уточнить я.
– Да. Тады некалькі тыдняў мы Анісіма не бачылі, вырашылі ўтраіх пайсці праведаць яго, а хата закрыта знутры. Пазванілі ў міліцыю, а нам адказалі, каб мы самі дзверы ламалі, а потым, калі што, ужо іх вызывалі. А мяне ўнукі раз ў тыдзень праведваюць, якраз тады прыехаў да мяне Пашка, я яго і папрасіла, каб ён у хату схадзіў, праверыў. Аказалася, што Анісім памёр, ужо смярдзеў.140
– А когда это, примерно, было? – вмешалась Ася.
– У пазатым годзе, улетку. Ці ў ліпені, ці ў жніўні, не памятаю.141
– А как он лежал, не знаете? – на этот раз я решил вопрос задать.
– Ну я сама не бачыла, але ж унук казаў, што нібыта ён, паміраючы, поўз да гробу свайго, амаль дапоўз, каля гроба ляжаў. Анісім жа сам сабе гроб той скалаціў, адразу, як жонка ягоная памерла, у хаце дзяржаў, усё сам паміраць гатовіўся. А вось перажыў яе амаль на шэсцьдесят гадоў…142
– А на каком месте Анисим лежал? – поинтересовался я.
– Ой, вось гэтага ня ведаю… Гроб, я сама бачыла, стаяў у яго ў дальнім вуглу хаты, па правую руку, як з дзвярэй глядзіш.
