Учебник белорусского языка | страница 34



4. Спишите, вставляя, где необходимо, пропущенные буквы. Объясните, почему в одних случаях буквы следует вставлять, а в других нет.

Прыемна глянуць назад: там рассцілаецца…ржышча, ляжаць роўнымі радамі копны саломы.(І. Шамякін) Каржакаватыя хвойкі саступалі месца багульніку, а далей распасціраліся пухнатыя …мшарыны, гасцінны прытулак журавоў і чапляў. (М. Лынькоў) Некалькі артылерыстаў цягнулі гармату, якая грузла амаль да …осі. (І. Мележ) Цэлы …остраў кустоў барбарысу з чырвонымі ягадамі палалі на сонцы. (В. Хомчанка) Зверху бабёр пакрыты …осцю — доўгімі і параўнальна рэдкімі валасамі. (В. Вольскі) Каб сонца засланіць, …ушэй асліных мала. (К. Крапіва) Дзе-нідзе свінцовымі …окнамі зманліва блішчалі прасмы вады. (М. Ракітны) Ф. Багушэвіч выкрывае …лжывасць і недакладиасць прыпцыпу буржуазнага права «роўнасці ўсіх перад законам». (І. Лушчыцкі) Палі прыцерушыў лёгкі сняжок, толькі рудзее сцежка, прытаптаная клетачкамі лапцей, ды каляіны, поўныя каламутнай вады і тонкіх патрушчаных …льдзінак. (С. Грахоўскі) Сцюдзёная …льдзінка на бярозе гарыць халодным сіняватым святлом. (М. Лынькоў) Дзедава хата стаіць усі мі …окнамі на …озера, да сонца. (Я. Брыль)

5. С каждым приведенным ниже словом составьте по два предложения. В первом должна сохраниться приведенная форма, во втором слово должно быть без приставного гласного.

Іржавы, імшыць, імгла, іржышча, аржаны, ільготы, ілгуння, імчацца, ільдзіна, ірдзець, ільнаводчы, аржанішча, ілбом, ільвіца, ірваць, іржа, іржаць.

6. Измените слова или подберите однокоренные таким образом, чтобы в них появился приставной согласный.

Акно, азёры, абласны, абады, альховы, акісленне, астравы, аблокі, астрыць, асенні, апранацца, агонь.

Урок 7

ДОЛГИЕ СОГЛАСНЫЕ

В белорусском языке, как и в русском, на морфемных границах, когда приставка заканчивается на тот же согласный, которым начинается корень, или суффикс начинается таким согласным, которым заканчивается словообразующая основа, возникает удвоение согласных: ссадзіць, раззваніць, адтуль (читается [аттуль]), ззаду, дваццаць, аббіць, каменны, наладчык (читается [налаччык]) и т. д. Удвоенными могут быть практически все согласные белорусского языка. Они произносятся как долгие согласные.

Специфической особенностью белорусского языка являются долгие согласные, развившиеся перед окончанием в положении между гласными. В русском языке этим долгим согласным соответствует сочетание согласного с [и], сравн. зелле —