Самоучитель чеченского языка | страница 58
Обстоятельство цели отвечает на вопрос стенан дуьхьа? - стенна? для чего? ради чего? из-за чего? Курачу лулахочун хІуьтаренна кхузахь йиллина хир ю гІала. - Здесь будет город заложен назло надменному соседу.
Обстоятельство цели: а) образуется добавлением слова дуьхьа к родительному падежу имени существительного (Берийн дуьхьа оьцу ас хІара шура. - Ради детей покупаю я это молоко.);
б) выражения неопределенным наклонением глэгола со значением будущего времени (Хьехархо веара урок яла. - Учитель пришел давать урок. Со хІинца телефонехула къамел дан воьду. - Я сейчас иду говорить по телефону. Тхо хІорда тІе садаІа гІур ду. - Мы поедем отдыхать на море.).
Упражнение .
Перепешите предложения и определите виды обстоятельства:
1. Сиха дахана хи хІордах ца кхетта (пословица). Быстро текущая вода моря не достигла.
2. Селхана Ахьмад гІала деша вахара. Вчера Ахмед поехал учиться в город.
3. ТогІи чохь догІа деара. В долине шел дождь.
4. Шелонна эгавора иза. Он трясся от холода.
5. Сарахь дуьйна со мукъа хир ву. С вечера я буду свобод-ным.
6. Охуш аьлларг оруш карийна (пословица). Сказанное при пахоте - найдено при молотьбе.
7. Нехан динара хотталахь вуссу (пословица). С чужого коня в грязь спешишься.
8. Патас кора тІе зезагаш хІиттийра. Пата поставила на окно цветы.
9 Тахана иза регІахула юьртара цІа веара. Сегодня он через хребет из села вернулся домой.
10. Вахана кхечира таркхочун жима кІант жерочун жима кІант вехачу уьйтІа. И добрался тарковский молодец к околице вдовьего сына.
11. Шелонна са ца тохалора цуьнга. Он не выдерживал хо-лода.
12. Курачу лулахочун хІуьттарена кхузахь йиллина хир ю гІала. Здесь будет город заложен назло надменному соседу.
13. Шозза аьлларх хьерахь а хезна (пословица). Дважды сказанное на мельнице услышано.
14. КІант чехкка шен метте дІавахара. Мальчик быстро ушел на свое место.
Упражнение.
Перепишите и переведите текст, подчеркните обстоятельства.
Марем сихха шен гІуллакхе яхара. Ханпаша лекце баьхки-нарш дІаязбан вуьйлира, Дукха хан ялале Марем, шеца Р. П. Романенко а йолуш, чуеара, Чуьрчаьрга маршалла а хаьттина, Раиса Павловна хьалхарчу могІара Ханпашина юххе Охьахиира. Ткъа Марем чохь охьаховша меттигаш цакхаьчнарш дІанисбеш яра. Ася а шен метте охьахиира. Марем мичхьа хуур ю техьа бохущ, гІайгІане вара Ханпаша. Цхьаъ-м хаьттина, Ханпаше йистхилира Раиса Павловна.
- Хан хилла, мегар дуй лекци дІайоло?
- Дера мегар ду.
ТІаккха билгалйинчу метте - трибуна тІе яхана, Марема дІахьедира: