Затерянный мир, или Малоизвестные страницы белорусской истории | страница 8

О том, "Як бальшавікі рэфармавалі беларускую мову" писал в 1994 году Янка Войніч: Бальшавікі імкнуліся да стварэння імперыі, у якой усе было б аднолькавае, стандартнае. Ім належыць ідэя "зліцця моваў", г. зн. пераходу ўсіх народаў на расейскую мову. Першы этап "зліцця" — "збліжэнне" моваў, якое праводзілі прымусовымі, рэпрэсіўнымі метадамі.

Беларуская літаратурная мова адрадзілася ў XIX — пачатку XX стагодзя. Складаліся граматыкі, слоўнікі, стваралася навуковая тэрміналогія. Але праца гэтая не была завершаная. Пры канцы 20-х гадоў бальшавіцкія ўлады абвінавацілі мовазнаўцаў у шкодніцтве і за некалькі хваляў рэпрэсіяў вынішчылі фізічна. Сярод знішчаных — Браніслаў Тарашкевіч, Вацлаў Ластоўскі, Язэп Лёсік, Сцяпан Некрашэвіч, Мікола Байкоў ды іншыя.

"Варожымі" былі абвешчаны і іхнія працы, у тым ліку пастановы Акадэмічнае канферэнцыі па рэформе правапісу 1926 года, праект рэформы правапісу 1930 года. У 1933 годзе беларускай мове спешна, без грамадскага абмеркавання, дэкрэтам навязалі бальшавіцкую рэформу. Мэтай яе было "ліквідаваць штучны бар'ер паміж беларускай і рускай мовамі", г. зн. спыніць развіцце беларускае мовы, пазбавіць яе непаўторнага аблічча. Скасавалі мяккі знак, які абазначаў памякчэнне (песьня — песня, зьява — з'ява), сталі пісаць не як чуецца, а на расейскі лад (чэскі — чэшскі, ня быў — не быў), у выніку чаго пачало страчвацца характэрнае для беларусаў вымаўленне. Запазычаныя словы мелі пісацца ўжо не на заходнееўрапейскі, а на расейскі ўзор (дакляраваць — дэклараваць, газэта — газета). Нават скланяцца і спрагацца словы беларускай літаратурнай мовы цяпер даводзілася аналагічна расейскім (у садох, у палёх — у садах, у палях; не ганеце — не ганіце). Уводзілася зусім не ўласцівыя беларускай народнай мове дзеепрыметнікі, "асабліва калі яны азначаюць сацыяльны сэнс" (эксплуатуючы і эксплуатуемы клас). Востры пратэст супраць рэформы выказала інтэлігенцыя Заходняй Беларусі, з ціхім незадавальненнем успрынялі гвалт над мовай у самой сталінскай БССР." Автор этих слов — Янка Войніч говорил тогда о необходимости избавления и очищения родного языка от тяжелого сталинского наследия. За прошедшие восемь лет белорусское правительство не сделало в этом направлении никаких шагов. «Воз и ныне там».

"Акцябр"

Воспитание комплекса неполноценности у подневольного народа является обязательным элементом любой колониальной политики. Силы колонии подпитывают метрополию и тяжелому положению вассалов требуется какое-то объяснение. Поэтому культивируется образ недалекого и пропащего народа — неудачника, который если бы не метрополия, давно бы уже исчез. Когда-то, ещё до Октябрьской революции, финны просили Россию предоставить им самостоятельность. На заседании Государственной Думы депутат Марков говорил с трибуны: «Отпустить не жалко, жалко людей. У них ведь только шишки да болота. Пропадут же!» От такой речи можно было бы платочком утирать слезы умиления, если бы Марков не продемонстрировал свое истинное отношение к финнам, уже сходя с трибуны. Он толкнул финского депутата, ждавшего слова со словами: «Посторонись, чухна, Русь идёт».