Наш «затерянный мир». Некоторые страницы белорусской истории. Часть 1 | страница 10

О том, «Як бальшавікі рэфармавалі беларускую мову», писал в 1994 году Янка Войнич:

«Бальшавікі імкнуліся да стварэння імперыі, у якой усё было б аднолькавае, стандартнае. Ім належыць ідэя “зліцця моваў”, г. зн. пераходу ўсіх народаў на расейскую мову. Першы этап “зліцця” — “збліжэнне” моваў, якое праводзілі прымусовымі, рэпрэсіўнымі метадамі.

Беларуская літаратурная мова адрадзілася ў XIX — пачатку XX стагоддзя. Складаліся граматыкі, слоўнікі, стваралася навуковая тэрміналогія. Але праца гэтая не была завершаная. Пры канцы 20-х гадоў бальшавіцкія ўлады абвінавацілі мовазнаўцаў у шкодніцтве і за некалькі хваляў рэпрэсіяў вынішчылі фізічна. Сярод знішчаных — Браніслаў Тарашкевіч, Вацлаў Ластоўскі, Язэп Лёсік, Сцяпан Некрашэвіч, Мікола Байкоў ды іншыя.

“Варожымі” былі абвешчаны і іхнія працы, у тым ліку пастановы Акадэмічнае канферэнцыі па рэформе правапісу 1926 года, праект рэформы правапісу 1930 года. У 1933 годзе беларускай мове спешна, без грамадскага абмеркавання, дэкрэтам навязалі бальшавіцкую рэформу. Мэтай яе было “ліквідаваць штучны бар’ер паміж беларускай і рускай мовамі”, г. зн. спыніць развіццё беларускае мовы, пазбавіць яе непаўторнага аблічча. Скасавалі мяккі знак, які абазначаў памякчэнне (песьня — песня, зьява — з’ява), сталі пісаць не як чуецца, а на расейскі лад (чэскі — чэшскі, ня быў — не быў), у выніку чаго пачало страчвацца характэрнае для беларусаў вымаўленне. Запазычаныя словы мелі пісацца ўжо не на заходне-еўрапейскі, а на расейскі ўзор (дакляраваць — дэклараваць, газэта — газета). Нават скланяцца і спрагацца словы беларускай літаратурнай мовы цяпер даводзілася аналагічна расейскім (у садох, у палёх — у садах, у палях; не ганеце — не ганіце). Уводзіліся зусім не ўласцівыя беларускай народнай мове дзеепрыметнікі, “асабліва калі яны азначаюць сацыяльны сэнс” (эксплуатуючы і эксплуатуемы клас). Востры пратэст супраць рэформы выказала інтэлігенцыя Заходняй Беларусі, з ціхім незадавальненнем успрынялі гвалт над мовай у самой сталінскай БССР».

Из результатов переписи населения Республики Беларусь 2009 года

Автор этих слов Янка Войнич говорил тогда о необходимости избавления и очищения родного языка от тяжёлого сталинского наследия. За прошедшие годы белорусское правительство не сделало в этом направлении никаких существенных шагов. «Воз и ныне там».

Язык — важнейшая составляющая национальной самоидентификации. К сожалению, у нас языковой вопрос далёк от позитивного состояния. Возьмём для иллюстрации составленный ЮНЕСКО «Атлас языков мира, находящихся под угрозой исчезновения»: html Например, эстонский язык не находится под угрозой исчезновения, хотя в самой Эстонии его носителями являются 900 тысяч человек — т. е. меньше, чем население Фрунзенского, Московского и Заводского районов города Минска. На эстонском языке разговаривают, он развивается и передаётся по наследству, ему ничто не угрожает. А вот в 9,5-миллионной Республике Беларусь исчезает язык белорусский, вместе с полесским и цыганским. Почему так?!